Over de discussie of we nu dienen te spreken over een 'conducteur', een 'treinbegeleider', of nog iets anders is in DIT ARTIKEL al geschreven.
Over het uitgebreide takenpakket van de treinbegeleiding vindt U HIER meer.
Hier duiken we even de geschiedenis in.
Samen met de eerste treinen verschenen uiteraard ook de eerste wachters.
Het Koninklijk Besluit van 1 mei 1834 stelde dat “elke reizigers- of goederentrein moet worden begeleid door een wachter”
Het ministerieel besluit dat drie jaar later verscheen, bepaalde wie de belangrijkste taken in de spoorwegdienst moest uitvoeren.
Daarin stond dat “de machinist en de hoofdwachter met elkaar moeten overleggen om de nodige regelingen te treffen in geval van een ongeval of schade tijdens de rit. Ze sturen de kantonniers aan om de alarmsignalen te geven om hulp te vragen."
De hoofdwachter was dus verantwoordelijk voor de trein en de reizigers, samen met de machinist. Zonder hoofdwachter mocht dus (en dit is nog steeds zo) geen enkele commerciële rit vertrekken.
De hoofdwachter had het voorrecht om een sabel en een mooi kostuum te mogen dragen. Nadeel was wel dat hij de uitrusting en kleding van de Staatsspoorwegen zelf moest betalen, wat voor veel medewerkers een grote kost was.
Hoewel het tussen 1835 en 1850 wel gebruikelijk was dat het treinpersoneel een fooi ontving, werd dit privilege halverwege de 19e eeuw afgeschaft.
Hierna mochten de wachters niet langer geschenken of geld van reizigers aannemen, iets wat trouwens nog steeds zo is.
Het takenpakket van de eerste treinbegeleiders was eigenlijk niet veel anders dan dat van vandaag.
Zij waren verantwoordelijk voor de trein en de reizigers, ze controleerden de vervoersbewijzen en zorgden voor de veiligheid, orde en rust tijdens de reis.
De wachter begeleidde ook goederentreinen tot de jaren 1975-‘76. Hij moest aan het eind van het konvooi plaatsnemen om het zo nodig met een hefboomrem af te remmen.
Tot 1888 werd de controle van de vervoersbewijzen voor de trein uitgevoerd door wachters die zich verplaatsten via de voettreden buiten de rijtuigen.
Dit waren smalle planken die langs de rijtuigen waren geplaatst en die de wachter in weer en wind moest gebruiken, zelfs als de trein in beweging was.
Hier een afbeelding van een GC-rijtuig 3055, waarop de voettreden aan de buitenkant duidelijk zichtbaar zijn.
Dit was natuurlijk uiterst gevaarlijk en, vooral in de winter, was het dan ook niet uitzonderlijk dat ze uitgleden en op de sporen vielen.
Rond 1900 werden de rijtuigen voorzien van een zijgang. Dit betekende dat de controleur zich vanaf dat ogenblik van het ene naar het andere compartiment kon bewegen zonder langs buiten via de voettreden te hoeven gaan.
Het gaat hier dan over de rijtuigen met een hoge capaciteit en een overgangsinrichting (GCI - Grande Capacité et Intercirculation), de voormalige serie van 2876 houten spoorwegrijtuigen van de Belgische Staatsspoorwegen voor binnenlands verkeer. Dit type werd gebouw in de jaren 1890-1911 en bleef in actieve dienst tot 1965.
Hoewel het door de inzet van dit type rijtuigen allemaal wat vlotter kon verlopen, bleef het toch een hele uitdaging om van het ene rijtuig naar het andere te geraken.
De personeelsleden moesten dan wel niet meer langs de zijkanten van de treinen klimmen, maar ze dienden wel nog steeds (via een balkon) van de voettrede van het ene rijtuig naar die van het volgende springen.
Om de overgang van het ene GCI-rijtuig naar het andere te vergemakkelijken, werden de rijtuigen uiteindelijk uitgerust met loopplanken die aan weerszijden een leuning hadden. Verder werden er balgen tussen de rijtuigen aangebracht, waardoor het personeel gemakkelijker van het ene naar het andere rijtuig kon geraken, zelfs als de trein in beweging was.
Het sluiten van de deuren van de rijtuigen type L was ook een heikel puntje.
Bij deze stellen moesten de deuren immers langs buitenaf met de hand gesloten worden.
De wachter moest de deuren dichtslaan en "Opgepast voor de handen!" roepen, om te voorkomen dat reizigers gewond zouden raken.
Meteen was ook een nieuwe bijnaam een feit, en men hoorde dus wel eens spreken over een 'deurenkletser' ... een leuke benaming die je trouwens hier en daar nog wel eens hoort.
Na verloop van tijd werd de functie van de hoofdwachter belangrijker.
In de jaren 1980 -1985 groeide het besef dat er nood was aan een echte beroepsopleiding.
Bijgevolg werden dan ook de nodige middelen geïnvesteerd.
Er werd ook meer aandacht besteed aan de ‘klantenservice’ en het commerciële aspect en iets minder aan de reizigerscontrole.
Geleidelijk aan verving de term ‘treinbegeleider’ dan ook de term ‘hoofdwachter’.
In de begindagen van de spoorwegen bestond het treinpersoneel enkel uit mannen.
Na 1968 maakten de vrouwen binnen de spoorwegen echter langzaamaan een inhaalbeweging en bekleedden ze ook enkele posten die voordien enkel voor mannen waren voorbehouden.
Pas met de wet van 4 augustus 1978, die bepaalde dat bij de uitoefening van een beroep niet langer mocht worden gediscrimineerd, werden functies die nog steeds waren voorbehouden aan mannen volledig opengesteld voor vrouwen.
Het was echter nog een jaar wachten tot in augustus 1979 42 vrouwen werden aangenomen die kozen voor het beroep van wachter.
In de derde editie van het tijdschrift “Spoornieuws NMBS” uit 1979 staat het volgende te lezen:
“Dus heeft de NMBS vrouwelijke treinwachters aangeworven.
Deze dames traden in dienst vlak na de vakantie en nu, na enkele weken opleiding staan ze er alleen voor: biljettencontrole, toezicht op het instappen, informatie verstrekken aan de reizigers ...”
Een kleine revolutie als je bedenkt dat er sinds 1958 tot dan toe alleen vrouwelijke overwegwachters en hostessen van het spoor waren, evenals assistenten-klerk, hulpontvangsters, verpleegsters, maatschappelijke assistenten en kokkinnen.
Wie 'geschiedenis' zegt, denkt natuurlijk ook aan de oude en nieuwe uniformen van de treinbegeleiding.
Hoffelijkheid en respect worden natuurlijk ook deels uitgestraald door de kledij.
Het geheel moest steeds professioneel en tijdloos ogen, maar diende uiteraard ook praktisch te zijn voor de medewerkers en duidelijk herkenbaar voor de treinreizigers.
Van bij de oprichting van de spoorwegen golden er altijd al strikte regels voor het uniform, dat overigens erg modieus was voor die tijd.
Aan het uniform kon je - vroeger meer als nu - ook zien welke plaats de bediende bekleedde in de hiërarchische structuur. Aan het insigne kon je zien voor welke compagnie iemand werkte, of hij veel verantwoordelijkheid had enz.
Bij de oprichting van NMBS in 1926 werd de werking van het kledingfonds van de Staat volledig herzien en werden nieuwe voorschriften ingevoerd.
Na verloop van tijd werd het uniform aangepast aan de keuzes van de maatschappij.
De manier waarop het uniform, de kepie of de pet werden gedragen en ook hun vorm en kleur werden meermaals herzien.
Geleidelijk aan moest enkel nog het stations- en treinpersoneel dat in contact kwam met het publiek een uniform en hoofddeksel dragen.
Tot 1999 telde de kepie van de wachter één streep, die van de hoofdwachter (of treinbegeleider) twee, en die van de hoofdwachter-controleur (of eerste treinbegeleider) drie. De grijze uniformen zelf werden in 1976 vervangen door blauwe. In 1998 kleurden ze opnieuw overwegend grijs, om dan in 2020 terug te keren naar het blauw.
De verschillende beroepen droegen nog wel een ander hoofddeksel, maar hun rang werd niet langer aangeduid met een teken (strepen, sterren ...).
In 2011 werd alles andermaal herzien met nieuwe uniformen van de hand van Olivier Strelli.
De tijd staat echter niet stil en tegenwoordig dragen de 4.000 stationschefs, treinbegeleiders en baliemedewerkers in België sedert 9 november 2020 een overheersend blauw uniform, ontworpen door het Belgische modehuis Xandres.
Onder het marineblauwe uniform wordt een lichtblauw shirt gedragen. De dames dragen een donkerblauwe rok of jurk, maar kunnen ook voor een broek kiezen. Voor de treinbegeleiders komen daar nog een das en kepie bij. Het logo van de NMBS prijkt zowel op de kepie als op de borst.
Het geheel wordt afgewerkt met een blauwe das.
Er is zowel zomer- als winterkledij voorzien en de uniformvest kan ook gemakkelijk vervangen worden door een regen- en windbestendige parkajas.
Het uniform werd vanwege de coronapandemie aangevuld met een bijpassend donkerblauw mondmasker.
Het schoeisel is vrij te kiezen, maar moet natuurlijk 'assorti' zijn (geen fluo sneakers bijvoorbeeld), en mag de veiligheid niet in gevaar brengen. Een goeie stevige schoen met degelijke zool is dus zeker gewenst. Het personeel kan trouwens ook kiezen voor een veiligheidsschoen.
Hoeveel de vernieuwing van het uniform gekost heeft, werd niet vrijgegeven. De vorige outfits van Olivier Strelli – waarvan de gegeerde sjaals door het treinpersoneel trouwens massaal werden doorverkocht aan fashionista’s – kostten in totaal bijna 7 miljoen euro.
De voorschriften zijn duidelijk en dienen te worden nageleefd door elk personeelslid. Het dragen van een bermuda in de zomer bijvoorbeeld kan sedert de zomer van 2023 wel, maar enkel binnen een bepaalde goedgekeurde periode en mits het kledingstuk niet 'vecht' met de officiële uitrusting.
Een Bermuda met bloemetjes zal dus zeker gewraakt worden. Een donkerblauw of zwart exemplaar kan dan weer wel zonder problemen.
Voor de reiziger is er dus eigenlijk geen onderscheid te zien tussen de leden van het TICO-team, de eerste begeleiders, de begeleiders, de boordcheffen of de assists, en bijna geen verschil tussen deze groep en de Onderstationscheffen.
Een uniform hebben we dus, we kennen het verschil tussen een 'conducteur' en een 'treinbegeleider' ... Over nu naar de grootste hap ... het takenpakket van de treinbegeleiding.
Over deze taken komt u HIER meer te weten ...
Over deze taken komt u HIER meer te weten ...
Bronnen :
Metro.be 10/11/2020
Trainworld.be / files / métiers
Trainworld : afbeelding één van de eerste vrouwen in 1979
Treinbegeleiding
Afbeelding rijtuig Type L : mmfl58.be/RollendMaterieel/Rijtuigen/L%20rijtuigen/L%20Rijtuigen.html
NMBS 'X' : afbeelding uniformen
NMBS 'X' : afbeeldingen SOC
Foto treinbegeleider : HLN
Dienstkleding van een treinwachter van de Belgische Staatsspoorwegen in 1838, James Thiriar
Het Nieuwsblad 06/10/2019 : afbeelding nieuwe uniformen Xandres
cooltrain.be (modelbouw) : afbeelding GCI-rijtuig
Etymologisch woordenboek van het Nederlands, 2003, eerste druk
Geen opmerkingen:
Een reactie posten