Het station van Dendermonde is een spoorwegknooppunt in de stad Dendermonde, en ligt op ongeveer één kilometer van de Grote Markt aldaar.
Op 2 januari 1837 werd spoorlijn 53 (Mechelen - Dendermonde) als derde tracé van ons nationaal spoorwegnet in gebruik genomen.
Het werd een feestelijk gebeuren, dat werd bijgewoond door Koning Leopold I en dat ervoor zorgde dat er een feest uitbrak dat maar liefst drie dagen lang duurde.
Om 3 uur ‘s middags stoomde ‘Le Bayard’ als eerste trein binnen op deze nieuwe lijn.
Dat gebeurde onder het gedaver van vijftien saluutschoten. Nog twee treinen afgeladen met gasten zullen het stoomros ‘Beiaard’ volgen.
De aankomst van deze eerste drie treinen zorgde er zelfs voor dat het Ros Beiaard - heel uitzonderlijk - ook van stal werd gehaald.
Later dat jaar, we schrijven 28 september 1837, werd ook de lijn Dendermonde-Gent in gebruik genomen, waardoor een rechtstreekse verbinding Mechelen - Dendermonde- Gent meteen ook een feit werd.
In 1853 volgde via spoorlijn 57 de verbinding met Aalst en in 1856 met Lokeren.
In 1877 werd spoorlijn 56 (Dendermonde - Hamme - Sint-Niklaas) geopend.
In 1880 werd Dendermonde op spoorlijn 52 (Dendermonde - Puurs - Antwerpen-Zuid) aangesloten en in 1881 volgde uiteindelijk spoorlijn 60 die Dendermonde met Asse en Brussel-Noord verbindt.
De komst van de spoorweg bracht uiteraard ook de bouw van een reeks nieuwe gebouwen met zich mee: stations, seinhuizen, wachthuisjes, loodsen en andere dienstgebouwen.
Het eerste, houten, stationsgebouw te Dendermonde, daterend uit 1837, werd in 1849 vervangen door een streng classicistisch gebouw. Architect van dienst was Auguste Payen, die trouwens ook het stationsgebouw te Wetteren ontwierp.
Dit gebouw werd symmetrisch opgebouwd en werd afgedekt door zadeldaken. De voor- en perrongevel zijn identiek. Oorspronkelijk was het gebouw bepleisterd en voorzien van een schilddak. Die bekleding werd echter in 1928 verwijderd.
Het was toen al geen reizigersstation meer, maar wel de woning voor de stationschef en zijn gezin. Verder werd het gebouw gebruikt als magazijn en kantoor voor spoorwegdiensten.
De voor de bouwperiode typerende rondbogige muuropeningen werden gedicht en beschilderd.
De beglaasde voordeur (tegenwoordig afgedekt met houten planken) bewaarde houtwerk uit het tweede kwart van de 20ste eeuw. Ook de deuropeningen in de lagere zijvleugels werden gewijzigd tot 'venster'.
In de rechtervleugel vinden we nog een plintsteen terug met de melding "1840 nivellement general 0+7 m".
Toen Dendermonde zich reeds tegen het einde van 1870 tot een druk spoorwegknooppunt had ontwikkeld, werden er plannen gemaakt om de capaciteit van de infrastructuur te vergroten.
Dit nieuwe - bijkomende - station (1880-1881) bestond (opnieuw) uit een groot, houten stationsgebouw, maar ook een houten arsenaal en een grote goederenloods (met een verhoogde en overdekte laadvloer) werden er gebouwd.
In 1880 stopten er maar liefst 33.945 treinen, dus deze aanpassing was zeker geen overbodige luxe !
Waarom opnieuw hout ?
Wel, er werden enkel houten gebouwen en constructies getolereerd binnen de vestingstad, en dit omdat men deze in oorlogstijd snel kon slopen, zodat de bezetter er niets meer aan had.
Uit 1791, van voor het bestaan van België als staat, dateert trouwens een decreet, dat oprichting van stenen gebouwen in een straal van 380 meter rond stadsvesten verbiedt. Want daarin kan een vijand zich verschansen, terwijl een houten gebouw snel gesloopt of in brand gestoken is.
Als men in 1849 dus een stenen station bouwde, was men er nogal gerust in, dat er weinig vijanden te vrezen waren. Op dat ogenblik leken oorlogen veraf... Hoewel ...
Op 22 en 24 februari 1848 brak er in Parijs een volksrevolutie uit, die koning Louis-Philippe naar Engeland deed vluchten.
Op 10 december 1848 werd Louis Napoleon, neef van Napoleon Bonaparte, president van de nieuwe republiek Frankrijk.
Enkele jaren later liet hij zich via een staatsgreep tot keizer Napoleon III kronen.
Nu begint België zich ook zorgen te maken.
Van de Grote Mogendheden moet dit land neutraal blijven en daarom moeten we ons grondgebied zelf maar zien te verdedigen.
Dendermonde behoorde tot de acht versterkte steden, die als steunpunt moeten dienen voor de Vesting Antwerpen, en het is dan ook vanaf dat moment dat er opnieuw niet meer in steen mag worden gebouwd, zodat het nieuwe station dus opnieuw een prachtig houten gebouw werd.
 |
| Het Arsenaal |
Ook langs de noordzijde van het Stationsplein trokken particulieren tussen 1881 en 1890 een reeks mooie houten huizen op. Het waren hoofdzakelijk herbergen en hotel-restaurants, afgestemd op het reizigerspubliek.
Het was eigenlijk pas in 1883 dat de gasverlichting werd doorgetrokken tot het station. Voor de elektrische verlichting was het wachten tot in 1901.
In 1910-1911 ging men uiteindelijk ook over tot de aanleg van een tunnel voor reizigers en het oprichten van metalen perronoverkappingen en schuilplaatsen op de kaaien.
Bij het naderen van de Duitse troepen werden eind augustus 1914 de meeste huizen aan het Statieplein gesloopt door het Belgische leger.
Dendermonde kreeg het heel zwaar te verduren, de stad werd zo goed als volledig platgebrand en maar liefst 1.252 huizen gingen in vlammen op.
Burgers werden als levend schild gebruikt, gemarteld en gefusilleerd.
De stad was strategisch belangrijk omwille van de brug over de Schelde. Via deze brug kon het Duitse leger verder noordwaarts oprukken richting Antwerpen. Ook elders aan de Schelde en de Dender werd hevig gevochten
Het houten stationsgebouw bleef tijdens deze oorlog wonderwel bewaard, want ook de stations speelden natuurlijk een heel strategische rol in de oorlogen.
Wereldoorlog II werd het gebouw echter uiteindelijk toch fataal.
Het gebouw brandde in 1940, in opdracht van de stationschef, jammer genoeg volledig uit, maar vrijwel onmiddellijk werd door de bezetter opdracht gegeven tot de bouw van een nieuw station.
Stations waren tijdens de oorlogsjaren immers heel belangrijke punten, zowel strategisch als op logistiek gebied.
In 1942-1943 kwam er dus het gebouw, dat we tegenwoordig nog steeds kennen, van de Brusselse architecten Josse en Maurice Van Kriekinge.
De houten locomotievenloods werd in 1944 door terugtrekkende Duitse troepen in brand gestoken.
De goederenloods werd in 1993 afgebroken.
In de vijftiger jaren kwamen de Stationsstraat en het Stadspark tot stand.
Het nieuwe gebouw werd een langwerpige constructie met contrasterende horizontale en verticale elementen. 'Strak in het pak' dus, en ook de verdere uitwerking werd sober aangepakt. De stijl wordt omschreven als een twijfel tussen 'Nieuwe zakelijkheid' en 'Modernisme'.
De gevelbekleding bestaat uit platte gele en bruinrode baksteen met een plint in hardsteen. Boven de brede inkom bevindt zich een betonnen luifel.
Rechts bevindt zich een rechthoekige toren met uurwerk.
Het is niet langer een soort woonhuis met aanbouwen, maar een functioneel bouwwerk dat eerder aanleunt bij industriële complexen.
Het gebouw huisvest een hoge centrale hal met loketten aan de Westelijke zijde. Vroeger bevond zich hier ook een buffet maar dat werd doorheen de loop der jaren omgevormd tot administratieve en technische ruimte.
De seinpost (het 'aquarium' helemaal links op de eerste verdieping) is een latere toevoeging, een soort verkeerstoren voor treinen. Tegenwoordig bevindt zich daar het omkaderend personeel. Het overige stationspersoneel (bestuurders, begeleiders) bevinden zich verderop op de eerste verdieping.
De perrons werden rond 1910 verbonden door middel van een ondergrondse reizigerstunnel.
In 1990 werden de gietvormige overkappingen gerestaureerd.
Een nieuw stationsgebouw dus, maar ook het voormalige gebouw uit 1849 blijft tot op heden (in licht gewijzigde toestand) behouden. Grote delen zijn echter niet meer toegankelijk, en tijdens enkele stormen de voorbije jaren, diende de brandweer al tussen te komen in verband met afgewaaide dakpannen en loskomende stenen.
Het gebouw werd aangeduid als beschermd monument (5/1/2004) en als bouwkundig erfgoed (30/9/2010)
Ook het Stationsplein zelf werd na WO II verschillende malen heraangelegd, en vormt ook vandaag nog steeds het knooppunt van het openbaar vervoer in de stad.
Op 2 juni 1957 werd het reizigersverkeer op spoorlijn 56 opgeheven, en op 31 mei 1964 werd de verbinding met Aalst verbroken (spoorlijn 57).
Hierdoor is Aalst vandaag de dag niet rechtstreeks per spoor verbonden met de provincie Antwerpen. Men dient nu om te reizen via Brussel of Schellebelle.
De spoorwegbedding tussen Dendermonde en Aalst is echter nog volledig in handen van Infrabel. De NMBS onderzoekt trouwens de heropening van deze spoorwegschakel.
Het traject Dendermonde-Puurs werd in 1982 buiten gebruik gesteld, en wordt sedert 1987 gedeeltelijk geëxploiteerd als historische museumspoorlijn.
Op deze foto zien we nog een doodlopend 'wijkspoor' (cul-de-sac) met een trein erop.
Al jaren lang werden hier materialen gestockeerd in afgedankte goederenwagons. En al jaren vormden deze wagons, samen met opschietend kruid, een doorn in het oog van de vele medewerkers en bezoekers van het station.
Door de bouw van een nieuw logistiek centrum aan de andere kant van de sporen, werd dit materiaal wel al verwijderd, maar de wagons bleven maar staan.
Tot in 2022 ...
De bruinrode, tot de naad versleten, wagons werden met uiterste voorzichtigheid van de sporen getild en op vrachtwagens geladen.
De volledige zone waar de wagons stonden, zou ook opgeruimd worden, maar daar is anno 2025 nog niet veel van te zien. Wellicht kunnen we dit verwachten tijdens de aangekondigde grootse werken, die de hele stationsbuurt zouden vernieuwen.
Deze werken zullen trouwens nog vele ingrijpende veranderingen met zich meebrengen.
Het zal velen dan ook niet verwonderen dat ook de 'Dendermondse fonteinen' zullen verdwijnen.
Huh? Dendermondse fonteinen?
Het zal velen dan ook niet verwonderen dat ook de 'Dendermondse fonteinen' zullen verdwijnen.
Huh? Dendermondse fonteinen?
Een beetje uitleg is hier nodig. In de onmiddellijke nabijheid van de sporen ligt de Vondelbeek. Deze zorgt voor heel wat - vooral ondergrondse - overlast op het spoorwegdomein.
Bij regenachtige periodes (maar het hoeft hiervoor zelfs niet te regenen) sijpelt het vocht doorheen de muren van de ondergrondse doorgang naar de perrons.
Bij regenachtige periodes (maar het hoeft hiervoor zelfs niet te regenen) sijpelt het vocht doorheen de muren van de ondergrondse doorgang naar de perrons.
Reizigers reageren hier veelal smalend op en hebben het fenomeen dus al herdoopt als 'de Dendermondse fonteinen'.
Vanaf 2025, na jarenlang uitstel, is - eindelijk - toch een vernieuwing van het station en de stationsomgeving gepland.
Het station Dendermonde zal integraal toegankelijk worden gemaakt. De toegankelijkheid en comfort worden verbeterd door de perrons te verhogen en te vernieuwen waardoor op- en afstappen van de trein gemakkelijker wordt.
Er komt een nieuwe voetgangersbrug over de sporen met vaste trappen, roltrappen en liften naar de perrons, ter vervanging van de huidige ondergrondse tunnel.
Daarnaast gaat men nieuwe perronluifels installeren en wordt de uitrusting van de perrons met nieuwe bevloering vernieuwd. Er komen zitjes met windschermen, verlichting, geluidsinstallatie, informatieschermen en de vuilbakken. Verder worden er geleidelijnen en noppentegels aangebracht voor blinde en slechtziende personen.
Langs de kant Sint-Gillis komt ook een nieuwe toegangsbrug over de Vondelbeek.
Aan beide zijden van het station komen nieuwe fietsenstallingen met een totale capaciteit van bijna 1.500 fietsplaatsen.
De werken vinden uiteraard plaats in fases. Een overzicht hiervan :
Vernieuwing van het station
Update: Op 17 februari 2025 startten de werken aan de nieuwe toegangsbrug aan de zijde Sint-Gillis (zie verder fase 1).
Op 3 maart gaan de werken ook van start aan de centrumzijde.
De NMBS en Infrabel plannen een grondige omvorming van het station om de toegankelijkheid en het comfort van de treinreizigers te verbeteren.
Een comfortabel en toegankelijk station
NMBS en Infrabel zullen het station tegen 2032 volledig moderniseren.
Het station Dendermonde zal integraal toegankelijk worden gemaakt. De toegankelijkheid en comfort worden verbeterd door de perrons te verhogen en te vernieuwen waardoor op- en afstappen van de trein gemakkelijker wordt.
Er komt een nieuwe voetgangersbrug over de sporen met vaste trappen, roltrappen en liften naar de perrons, ter vervanging van de huidige ondergrondse tunnel. Daarnaast installeren ze nieuwe perronluifels en vernieuwen ze de uitrusting van de perrons met nieuwe bevloering, zitjes met windschermen, verlichting, geluidsinstallatie, informatieschermen en de vuilbakken. Verder worden er geleidelijnen en noppentegels aangebracht voor blinde en slechtziende personen.
Langs de kant Sint-Gillis bouwen ze een nieuwe toegangsbrug over de Vondelbeek.
Aan beide zijden van het station komen nieuwe fietsenstallingen met een totale capaciteit van bijna 1.500 fietsplaatsen.
Aan het huidige stationsgebouw van Dendermonde wijzigt er niets.
De werken zullen in fasen uitgevoerd worden zodat het station altijd operationeel kan blijven en de treinen het station kunnen blijven bedienen. Bij alle werken worden minder hinder-maatregelen genomen zodat de hinder naar de reizigers tot een minimum beperkt blijft.
Fase 1: toegangsbrug en fietsenstallingen
In 2024 voerde Infrabel allerlei voorbereidende werken uit zoals aanpassingen aan de bovenleidingen en het verplaatsen van kabelgoten.
NMBS bouwt vanaf 17 februari 2025 aan de kant Sint-Gillis een nieuwe brede toegangsbrug over de Vondelbeek. Hiervoor worden een aantal parkeerplaatsen ingenomen. De bestaande oude brug wordt gesloopt. Het einde van de werken is voorzien tegen midden 2025.
Er komen ook heel wat extra fietsplaatsen. Aan kant Sint-Gillis komt er een nieuwe fietsenstalling tussen de sporen en de Vondelbeek, bereikbaar via de nieuwe brug.
Aan kant Dendermonde-centrum wordt de fietsenstalling verplaatst. Deze werkzaamheden startten op 3 maart 2025.
Bij aanvang op 3 maart blijft de hinder beperkt. De huidige toegang van de autoparking (naast het busstation) wordt afgesloten en een nieuwe toegang komt in de bocht Burgemeester Portmanslaan/Statieplein. Er wordt een werfzone afgebakend met inname van ongeveer 8 parkeerplaatsen.
In een volgende stap met start op 10 maart, zal de aannemer de werfzone afbakenen voor de nieuwe fietsenstalling. Daarvoor worden ongeveer 140 parkeerplaatsen ingenomen, waaronder 3 mindervalidenplaatsen. Verwacht wordt dat de nieuwe fietsenstalling klaar zal zijn tegen de zomer van dit jaar.
Het wegnemen van de parkeerplaatsen zal heel wat impact hebben en hinder veroorzaken.
De mindervalideplaatsen worden tijdens de werken gecompenseerd met parkeerbordjes voor mindervaliden op de werfhekken, zo dicht mogelijk tegen het station.
Waar de huidige fietsenstalling staat, komt een werfzone voor de werken aan de nieuwe voetgangersbrug.
De toegang naar de perrons en het station blijft gegarandeerd zowel via zijde centrum als via zijde Sint-Gillis.
Fase 2: perrons en voetgangersbrug
Na fase 1 starten de werken voor de realisatie van de nieuwe voetgangersbrug over de sporen, vanaf de kant Sint-Gillis. Een passerelle brengt de voetgangers dan naar het gewenste spoor. Zij kunnen ook doorlopen langs de stadsas naar het sportpark.
Daarna zullen ook de perrons worden aangepakt. Dit zal perron per perron gebeuren zodat het station steeds operationeel kan blijven.
Tegen 2032 moeten de werken volledig afgerond zijn.
Station Dendermonde kort samengevat :
Opening 2 januari 1837
Sluiting goederen 1998
Telegrafische code FDR
Aantal sporen 9
Aantal perrons 5 (4 eilandperrons)
Lijn(en) 53 - 57 - 60
Bronnen :
belgianrail.be
Dendermonde.be
Chemin de fer de Dendre-et-Waes (d'Ath à Lokeren) et de Bruxelles vers Gand par Alost - Bâtiments des stations et maisons de garde par J.- P. Cluysenaar, Brussel : B. Van Der Kolk, Editeur, 1860
Stationsarchitectuur in België, deel II (1914-2003), Hugo De Bot, Brepols, Turnhout, 2003, ISBN 905622-052-7
belgiumview.com
bouwkroniek.be
foto arsenaal en goederenloods : bloggen.be : Rony (archief.php?ID=111
foto oud station : Duchêne, Helena op 01-11-2000 (via inventaris.onroerenderfgoed.be)
complexestadsprojecten.be
inventaris.onroerenderfgoed.be
NMBS Mobility
